نـــــوروز

به هزار خنجرم ار عیان زند از دلم رود آن زمان
که نوازد آن مه مهربان به یکی نگاه نهانیم …

At the very end

مدهوشی

در ساغر تو چیست که با جرعه‌ی نخست
هشیار و مست را همه مدهوش می‌کنی …

اخوان

Would my heart be wrenched someday

✉️

To whom it may matter,

1

2

3

4

5

6

7

8

Gotta go!
Bye

Abbas
Jan 7th, 2024
Helsinki

بلورها

ای جان حدیثِ ما بَرِ دلدار بازگو
لیکن چنان مگو که صبا را خبر شود

رویاها

هم‌سوگ

📠 عزیزان هم‌سوگ،

سلام.

مدت‌ها بود که می‌خواستم چند خطی برای تسلای دلتان بنویسم. اما آن‌چنان این سوگ جگرم را سوزانده و چشمانم را خون‌آب کرده که توان نوشتن پیامی به جان نمانده. ز دست گریه کتابت نمی‌توانم کرد، که می‌نویسم و در حال می‌شود مغسول. تمام آن‌چه که باید بدانید این است که با تمام وجود دوست داشتم که در کنار شما باشم. این جبر روزگار که طوق دوری بر گردن من نهاده، پس از این حادثه، شرمندگی مرا در برابر شما عزیزان بیشتر کرده. اما بدانید شبی بر من نگذشته که دلتنگی مرا به اعماق چاه‌های تنگ و تاریک نکشانده باشد. با این وجود، مرا ببخشید که در شرایط سخت، شانه‌به‌شانه همراهتان نبودم. خدا سنگینی این داغ را بر ما تسهیل کند.

مانند غنچه‌ای که بگیرند از او گلاب
ما را گره‌گشای دلِ تنگ، گریه بود …

در برابر روح مهربان بابا محمد، امیدوارم سرم بالا باشد. آن‌چه در این سال‌ها گذشته و از من سر زده، بر مدار خشنودی او بوده. شما می‌دانید که روح و جسم او را بیشتر از هر کسی در این دنیا دوست داشتم و فقدان او اکنون عضوی از بدن من شده. اگر چه نتوانستم گل‌هایی به زیبایی آن‌چه شما تدارک دیدید، برای او ارسال کنم، ولی رساله دکتری خودم را به او تقدیم کرده‌ام. نسخه‌هایی از آن را پس از چاپ، در بهار سال آتی برایتان ارسال می‌کنم. رساله دکتری، بزرگترین دستاورد علمی من در این سال‌ها بوده و امیدوارم آن‌چه که از خلوص در آن حاصل شده، هدیه‌ای باشد به آن عزیز سفر کرده.

امیدوارم به زودی ملاقاتتان کنم. دلم برایتان تنگ است. فعلا محبت کنید و پیام تسلیت مرا بپذیرید. امیدوارم اعضای این خانواده هیچ‌گاه از هم جدا نشوند. آن‌چه که از زیبایی دنیا باقی مانده، یقینا چهره مادر است و محبت بین فرزندان آن خانه. روی ماهتان را می‌بوسم. لطفی در حقم کنید و به خاطر من، مراقب خودتان باشید.

فَاعْمَلُوا وَأَنْتُمْ فِی نَفَسِ الْبَقَاءِ وَالصُّحُفُ مَنْشُورَهٌ …

به امید دیدار

عباس

۲۳ مهر ۱۴۰۲
هلسینکی، فنلاند

قصه امیر ارسلان، روایتی کوتاه – قسمت اول

🐫 خیلی کم سن و سال بودم که برای اولین بار قصه امیر ارسلان را شنیدم. با این‌که در میان داستان‌های عامیانه فارسی شهرت امیر ارسلان به حسین کرد نمی‌رسد ولی متاع بی‌ارزشی هم در خورجین نقالی‌های فارسی نیست. از میان آن‌چه که به نقیب‌الممالک نسبت داده‌اند، شاید بهترینشان همین امیر ارسلان باشد! داستان از نظر من یک قصه سرگرم‌کننده همراه با ماجراهای حماسی و عاشقانه‌ است. از جزئیات داستان که بگذریم، خلاصه‌اش بنا بر تصحیح رزمی‌پور از نوشته محمد علی نقیب‌الممالک بر این منوال است:

تاجری مصری به اسم خواجه نعمان به قصد هندوستان راهی دریا می‌شود. در میانه راه به جزیره‌ای می‌رسد بکر با چشمه‌های گوارا. تاجر در آن جزیره دختری جوان و صاحب‌جمال را در حال ناله می‌بیند. جویای احوالش می‌شود. دختر هم که از همان ابتدا با قد و قامت و بر و رویش دل خواجه را برده، شرح ماوقع می‌گوید که همسر ملک‌شاه بوده و در پی حمله فرنگیان به روم، از ترس هتک حرمتش در لباس کنیزان درآمده، اسیر شده و سرانجام در مسیر انتقال اسرا به فرنگ، پس از وقفه در این جزیره مشغول تماشا شده و در نهایت از قافله جا مانده. برای چهل روز چیزی جز میوه درختان آن جزیره نخورده و آرزویی جز مرگ نکرده. تاجر که دختر را لعبتی بی‌همتا در شرق و غرب عالم می‌یابد، او را متقاعد می‌کند که با او به مصر برود با پیشنهادی بر این مضمون که اگر چه جاه و مقام قبلی را نخواهد داشت ولی در مصر چندان هم بی‌دولت نخواهد ماند؛ بالاخره از ماندن در جزیره بهتر است.

چند چنان بودی، یک‌چند چنین باش!

هنگامی که کاروان خواجه به مصر می‌رسد و علت بازگشتت از تجارت را جویا می‌شوند، خواجه نعمان می‌گوید که در میانه راه خبردار شده که سام‌خان به دستور پطرس‌شاه فرنگی، ملک‌شاه رومی را کشته و چون کشتی فرنگیان به روی دریا در حال عبور بوده از ترس مال و جانش به مصر بازگشته. خبر که به حاکم مصر می‌رسد به این تدبیر می‌افتد که لشکر آماده کند چرا که اگر فرنگیان توانسته باشند روم را تسخیر کنند ممکن است سر وقت مصر هم بیایند.

در مصر، خواجه نعمان از زن می‌خواهد که با او ازدواج کند. اما زن می‌گوید که از ملک‌شاه باردار است و ممنون می‌شود اگر خواجه یک ماهی تا وضع حمل صبر کند. خواجه چنین می‌کند. از زن پسری به دنیا می‌آید استخوان درشت و خوش سیما با صلابت افراسیاب که از همان ابتدا محبتش در دل خواجه هم می‌افتد. نعمان که می‌داند او فر شاهی دارد اسمش را امیر ارسلان می‌گذارد و بر تربیتش چندان می‌کوشد که تا ده‌سالگی امیر ارسلان بر علوم زمانه مجتهد می‌شود و بر لغت فارسی، عربی و هفت زبان فرنگی مسلط. پسر اما درس و مدرسه را تاب نمی‌آورد و علاقه‌ای به پیشه پدر نشان نمی‌دهد و در عوض، مصرانه تقاضای اسب و مشق شمشیر می‌کند. خواجه که علی‌رقم میلش می‌داند که نمی‌شود شاه‌زاده را در بند تجارت و دکان درآورد مقدر می‌کند تا او آموزش کافی ببیند. امیر ارسلان هم در آداب رزم و سوارکاری چنان استعدادی از خود نشان می‌دهد و چنان ترقی می‌کند که قبل از هجده‌سالگی آوازه‌ی جنگاوریش در تمام مصر و شامات می‌پیچد. ناگفته نماند که ترکیب اندام ورزیده‌ و جمال مادرزادیش دل دختری را نبود که در آن دیار نبرده باشد.

روزی در بیابانی امیر ارسلان با شیری روبه‌رو می‌شود که شکم اسبی را دریده. او بی آن‌که سوار اسب را بیابد با شیر درگیر می‌شود و او را از پای در می‌آورد. پس از آن سوار را می‌بیند که از ترس شیر به بالای درخت فرار کرده. سوار که در واقع حاکم مصر بوده نام و نشان او را می‌پرسد و به او وعده منصبی در حکومت را می‌دهد و از او می‌خواهد که از بارگاه‌نشینان او باشد. فردای آن روز، ارسلان همراه با نعمان بدین منظور به دربار می‌روند که خبر می‌رسد یک کشتی از فرنگ به سرپرستی الماس‌خان با صد نفر همراه در بندرگاه مصر کناره گرفته است. خواجه نعمان که از این خبر آشفته می‌شود اجازه ترک مجلس می‌خواهد که حاکم مصر از آن‌ها می‌خواهد بمانند تا امیر ارسلان مترجم او در گفت‌وگو با فرنگیان باشد.

الماس‌خان نامه‌ای از پطرس شاه فرنگی می‌آورد به این مضمون که فرنگیان هجده سال پیش از این، روم را فتح کردند، ملک شاه را کشتند و حرمش را به اسارت بردند. با این وجود بانوی دربار در خیل کنیزان شناسایی نشده و در جزیره‌ای که کشتی حامل اسرا توقف داشته از آنان جدا شده. فرنگیان مطلع شده‌اند که خواجه نعمان چهل روز بعد، به آن جزیره رسیده، بانوی دربار را خارج کرده، بعدا او را به نکاح خود در آورده در حالی که او آبستن پسری از ملک‌شاه رومی بوده. پطرس‌شاه فرنگی درخواست تسلیم نعمان، همسرش و ارسلان را دارد و چنان‌چه حاکم مصر این گونه نکند قصد آن دارد که به مصر لشکر کشد و مصریان را خانه خراب کند. خواجه نعمان که شاهد این گفت‌وگو بود رنگ از رخسارش می‌پرد، در حالی که چهره امیر ارسلان از شنیدن چنین اخباری پر از خون شده بود. حاکم مصر که از چنین ادعایی تعجب کرده، به وزیرش اشاره می‌کند که نامه چه می‌گوید و وزیر پاسخ می‌دهد که ادعای آن‌ها چنین است و تقاضایشان چنان. حاکم مصر از نعمان می‌پرسد آیا همسر تو بانوی ملک‌شاه است و ارسلان پسر او است؟ که نعمان این ادعا را تکذیب می‌کند که زن زر خرید او بوده و پسر هم از خود اوست. حاکم مصر هم به الماس‌خان می‌گوید آن چه به سمع شما رسیده نادرست بوده و در شهر مصر چنان کسانی نباشند.

پیام حاکم مصر را که ارسلان برای الماس‌خان ترجمه می‌کند، او لبخندی می‌زند و می‌گوید پس ما همین ارسلان پسر نعمان را می‌خواهیم. یا زنده تحویلش دهید یا سرش را همراه با نعمان و همسرش بدهید که من نزد شاه فرنگ ببرم. ارسلان در جواب می‌گوید اویی که طلب می‌کنی من هستم و تو نگاه چپ هم به من نمی‌توانی بکنی. اصلا از کجا می‌دانی که من پسر ملک شاهم؟! که الماس‌خان می‌گوید احوال تو و مادرت از بدو تولدت مو‌به‌مو به ما رسیده و تصویری هم از تو داریم. سپس الماس‌خان تصویر را که به همراه داشته به حاکم مصر نشان می‌دهد. حاکم مصر هم که از مواجهه با این تصویر شگفت زده شده از نعمان می‌خواهد که راست ماجرا را بگوید. خواجه هم داستان واقعی را تعریف می‌کند و با برآشفتگی ارسلان همراه می‌شود.

حاکم مصر از وزیر این مشورت را می‌گیرد که به صلاح کشور است که این سه نفر را تحویل فرنگیان دهد چرا که امنیت مملکت و جان رعیت بیشتر از جان این سه نفر می‌ارزد. حاکم هم رای وزیر را به نعمان می‌گوید و از او می‌پرسد که نظرش چیست. خواجه هم می‌گوید اگر غیرت شما اجازه می‌دهد که نامسلمانان ما سه نفر را بی‌گناه در فرنگ گردن بزنند، رای، رای شماست. حاکم مصر هم پس از کمی تامل، از وزیر می‌پرسد تکلیف چیست؟ وزیر پیشنهاد می‌دهد نعمان و ارسلان را تحویل دهند ولی بانو در مصر بماند که الماس‌خان جواب می‌دهد که همه راه را برای بانو به مصر آمده و در صورت عدم تسلیم او قصد دارد با آن صد نفر همراهش شهر را ویران کند و ارسلان، نعمان و همسرش را به خفت و خاری به فرنگ ببرد.

ارسلان که در میانه این گفت‌وگوهای پرتنش می‌بیند اسم مادرش پی‌درپی می‌آید و این حرامزاده هم این گونه گستاخانه صحبت می‌کند، خون جلوی چشمانش را می‌گیرد و به الماس‌خان می‌گوید تو سگ که هستی که دست مرا ببندی و مادرم را به اسیری ببری!؟ نزاع بالا می‌گیرد و در این میان، بدون آن‌که دیگر از مشاجره ارسلان و الماس‌خان چیزی برای حاکم مصر ترجمه شود، آن دو شروع به رجز خوانی برای یکدیگر می‌کنند تا آ‌ن‌که الماس‌خان شمشیر از نیام بیرون می‌کشد و به طرف ارسلان هجوم می‌آورد. ارسلان اما تا لحظه رسیدنش هیچ واکنشی نشان نمی‌دهد اما همین که شمشیر نزدیک سرش می‌شود، امیر گیتی‌ستان، ملک ارسلان نامدار برمی‌خیزد، دست الماس‌خان را می‌گیرد، شمشیر را از دستش بیرون می‌کشد و تا قبل از این که اهل دربار بگویند چه می‌کنی با یک ضربه او را به دو نیم تقسیم می‌کند. همین که نعش دوپاره‌ الماس‌خان بر زمین می‌افتد، خبر کشتن ایلچی (الماس‌خان) به اوباش شهر مصر می‌رسد و آن‌ها هم بی‌معطلی به همراهان او حمله می‌کنند جوری که از آن صد تن یک نفر به هزار مشقت می‌تواند فرار کند. …

در تقابل با درد یا کلام دیگری

«ما را در غم خود شریک بدانید.» این را پدری گفت که پسرش پیش از این به صاحب عزا گفته بود «خدا به شما صبر دهد. من می‌دانم از دست دادن پدر چقدر سخت است.» اگر از این بگذریم که رسم فتوت ایجاب می‌کرد که پسر برای عرض تسلیت دوشادوش پدرش نزد تازه یتیم شده نرود، چگونه در باورمان می‌گنجد آن که با پدرش به مجلس ختم رفته می‌داند که از دست دادن پدر چه حسی دارد؟ این چه بازی ناجوان‌مردانه‌ای است که ما بیان به درک دردهایی می‌کنیم که هیچ‌گاه تجربه‌اشان نکرده‌ایم؟ ما از کجا می‌دانیم مصیبتی که بر ما وارد نشده چه حسی دارد یا این‌که قرار است تا کجای استخوانمان را بسوزاند؟ آن که به سوگ عزیزی ننشسته چه می‌فهمد از سوختن جگر از پی حادثه؟

به ناز خفته چه داند که دردمندِ فراق
به شب چه می‌گذراند علی‌الخصوص غریب

سعدی

ما چه‌طور روزها یا احوالی را درک می‌کنیم که زندگیشان نکرده‌ایم؟! کسی تعریف می‌کرد که روزی ویتگنشتاین به عیادت دوستی می‌رود، جویای احوالش می‌شود و شخص می‌گوید «حال سگی را دارم که ماشینی از رویش رد شده باشد.» ویتگنشتاین هم بدون تعارف به او می‌‌گوید مرد «تو نمی‌دانی سگی که ماشین از رویش رد شده باشد، چه روزگاری دارد!» و این حکایت همه گفت و شنوهای ماست. هر کدام ما از زندگی به نحوی تجربه‌هایی کسب کرده‌ایم که به فراخور آن‌ها هر واژه را به معنایی و مفهومی نظیر می‌کنیم. در خیابان خوابیدن برای کسی که درد بی‌خانمانی را کشیده یک مفهوم، برای آن که در یک شب سرد زمستانی فرد بی‌خانمانی از او طلب غذا کرده یک مفهوم و برای آن که تنها در یک فیلم سینمایی چنین پدیده‌ای را دیده مفهوم دیگری دارد. درک ما از واژه‌ها از فرهنگ‌های لغت نمی‌آید. حس ما از شهرهایی که در آن‌ها زیسته‌ایم از توضیحات آن‌ها در ویکی‌پدیا نشات نمی‌گیرد. ما برای هر واژه، یک معنی، ادراک و حس شخصی داریم و در گفت‌وگوهایمان به این گمانیم که متوجهیم که از چه حرف می‌زنیم. در واقعیت اما ما همواره دچار سوتفاهم هستیم؛ در هر مکالمه، گوینده می‌کوشد برای آن‌چه که منظور دارد عباراتی بیابد تا بیان کند، همان‌طور که شنونده می‌کوشد آن چه که به گوشش رسیده را به تجربه زیسته‌ خودش نظیر کند تا معنا را دریابد. در هر گفت‌وگو، منویات قلبی گوینده نه لزوما در مرحله بیان که در دریافت جور دیگری تحویل گرفته می‌شود. شنونده همیشه مطابق تصویر و تجربه خودش از دنیای بیرون آن‌چه که به گوشش رسیده را ادراک می‌کند. همان‌طور که زمین، بخشی از قامت یک درخت را به عنوان سایه می‌پذیرد. به همین خاطر در هر گفت‌وگو تنها بخشی از منظور ما منتقل می‌شود و در مورد پیام تسلیت آن پسر، هیچش!

حکایت گفتن و جور دیگر شنیدن، حرف تازه‌ای نیست. گریبان‌گیر همه احوال و دوران بشر است. در دوره لیسانس دوستی داشتم که در مجاب کردن اداره آموزش دانشکده برای گرفتن نمره قبولی در درس مکانیک کوانتومی نقل قولی از فاینمن می‌آورد که هیچ انسان سالمی مکانیک کوانتومی را نمی‌فهمد. با این که هم ما، هم اداره آموزش و هم خودش می‌دانست که منظور فاینمن از نفهمیدن مکانیک کوانتومی چیز دیگری است ولی او پایمردانه می‌خواست آن‌چه که فاینمن از نفهمیدن گفته با آن‌چه که او از نفهمیدن کسب کرده یکسان تلقی شود و سرانجام اداره آموزش هم به همین تفسیر برسد. بالاخره از انصاف به دور بود که فاینمن با نفهمیدنش استاد فیزیک شود و این بنده خدا با نفهمیدنش مشروط. طنز و تلخی این ماجرا را که کنار بگذاریم، می‌بینیم این گفت‌وگو بارها در تاریخ تکرار شده. مثال معروفش هم به وقتی برمی‌گردد که دیراک در کمبریج مشغول تدریس بوده و هنگامی که دانشجویی در بیان ناتوانیش از درک معادله‌ای در گوشه راست تخته اظهار می‌کند که «استاد ولی من این معادله را نمی‌فهمم»، دیراک سری به نشانه تاکید تکان می‌دهد و بی‌معطلی درسش را ادامه می‌دهد. دانشجو که ابهامش برطرف نشده و از نفهمیدنش حس بدی دارد، دوباره دست می‌گیرد و می‌گوید «من متوجه این معادله نمی‌شوم»، دیراک هم در جواب با حیرت خاصی بیان می‌کند که او اظهارات آن دانشجو را صرفاً به عنوان اعترافی به واقعیت تفسیر کرده، نه یک درخواست برای توضیح بیشتر یا دعوت به بحث پیرامون ریاضیات آن معادله. این گونه است که وقتی دیراک می‌گوید چیزی را نمی‌فهمد تفاوت دارد با وقتی که من می‌گویم نمی‌فهمم. درست همان‌طور که وقتی من چیزی را دوست ندارم، این دوست نداشتن با دوست نداشتن فرد دیگری متفاوت است، نه تنها در دلیل، که در شدت و اصالت. این تفاوت‌ها جالب‌تر هم می‌شوند وقتی که آدمی به زبانی روی‌ آورد که کمتر از زبان مادری‌اش بر آن تسلط دارد. چرا که هر فرهنگ، گستره متفاوتی از واژگان را به صورت عمومی در اختیار صاحبان آن زبان قرار می‌دهد. شاید شنیده باشید که عرب برای شتر نر یک نام دارد و برای ماده آن نام دیگری، در ماه چهارم حاملگی‌اش به آن یک چیز می‌گوید و وقتی که ضعیف یا قوی است چیز دیگری. همین‌طور برای سفید و غیره ذلک آن. جوری که یادگیری نام‌های یک شتر برای ساکنین کشورهای اسکاندیناوی که هیچ، برای عمده ایرانیان هم دشوار به نظر می‌رسد.

ح‍‍‌رف‍‌ه‍‌ای م‍‌تّ‍‌ص‍‌ل از ه‍‌م

✉️ تصدقتان، پرسیده بودید که دیگر چرا نمی‌نویسم؟! گله‌ی به جایی است. سرم خیلی شلوغ است و عنان زندگی خیلی وقت است که از دستم در رفته. انگار گیر و گرفت‌های دنیا برای ما تمامی ندارد. اما اگر بگویم فرصت نوشتن را نداشته‌ام، دروغ گفته‌ام. حتما می‌شد جای همه‌ی زل زدن‌های به در و دیوار صفحه‌ای یا لااقل چند خطی نوشت. راستش دستم به قلم نمی‌رود! تلاش‌هایم برای نوشتن، مشت بر سندان شده. نه به جایی می‌رسند و نه دردی از دلم بر می‌دارند. گفته بودید زندگی یومیه چه طور سپری می‌شود؟! قربان سرتان، کاش می‌شد می‌گفتم ملالی نیست جز دوری شما! اما هر چه هست ملال است و بیچارگی. مدت‌هاست کارم این شده که وقتی به خانه بر می‌گردم از درد به خود بپیچم و آخر سر آن‌قدر این دنده و آن دنده بیفتم تا بالاخره شب تمام شود. صبح‌ها هم با یک لبخند به پهنای صورت سر کار می‌روم و این تمرین را مکررا برای باقی ایام ماه تکرار می‌کنم. دروغتان نگویم هر از گاهی فرصت می‌شود و کنفرانسی چیزی می‌روم و کمی تنوع را تجربه می‌کنم. در کنفرانس‌ها تا کنون مسلط به امور و متبحر ظاهر شده‌ام. اما گاهی احساس می‌کنم درست مانند خلبان فیلم پرواز ۲۰۱۲ بدون اسنیف و پیاله قادر به رفتن از تخت تا آشپزخانه نیستم.

نمی‌خواستم خاطرتان را مکدر کنم ولی خلاصه ماجرا این گونه است. روزگار با ما این کار را کرد که هر کداممان در یک نقطه از دنیا در گوشه‌ای بنشینیم و در انفرادیمان تنهایی غمگین باشیم. خودتان هم که می‌دانید، غم‌ها که کهنه می‌شوند بر روح آدمی جا خوش می‌کنند و رفته‌رفته فرصت هر شادی جدیدی را از ما می‌گیرند. گاهی فکر می‌کنم روزی نبوده که در دل‌تنگی خرجش نکرده باشم. از وقتی می‌دانسته‌ام حسی با این کیفیت وجود دارد، دچارش هستم. عزیزجان، حال جسمانی‌ام خوب است. نتایج آزمایش‌ها بعد از سال‌ها، نرمال شده‌اند. اما اگر بخواهم از چیز دیگری آگاهتان کنم، باید بگویم که به فکر رفتن به کشور دیگری هستم. این‌جا کسی منتظرم نیست و مثل همیشه هیچکس نتوانست حریف تنهاییم شود. از آدم‌های اطرافم خسته شده‌ام. راستش کلا امیدم به آدم‌ها را از دست داده‌ام. خلاصه مثل همیشه راه حل ساده (و بزدلانه)، یعنی چمدان را انتخاب کرده‌ام. مقصدم هنوز مشخص نیست، ولی اگر همه چیز قطعی شد برایتان خواهم نوشت. تا آن موقع لطفی در حقم کنید و مراقب خودتان باشید. به همه سلام برسانید و بگویید این پسر کبکش خروس می‌خواند و در اسکاندیناوی کیفش کوکِ کوک است. آن‌چه از آن نیزارهای آبگیر ژرف گفتم را هم فراموش کنید!

دوست‌دارتان
لو‌س‌ترین فرد خانواده