🪻 هیچ گاه فکر نمیکردم با وجود جراحات بیالتیام قلبم و با این حجم از غم و اندهی که این مدت پشت سر گذاشتم، نوروزی بیاد که اینمقدار شاد و سرخوش بگذرد؛ جوری که انگار هیچ نوروزی پیش از این نبوده و من خوشحالترین روزهای عمرم را در این دو روز زندگی کرده باشم …
Author: عباس ک. ریزی
At the very end
I like everything at the very end: When you are tied to them enough and comfortable with them being around, but you ought to go. When you realize conversations are all temporary — very short. When you find all your concerns and unease fleeting and communications never-lasting. I like it when you set everything free, and they blossom. When you don’t care if people forget you, whether they write or correspond to you any later. When you watch them thrive without expectation or attachment, helping them appear more tender to you. I like it at the end, when Balian of Ibelin, the Defender of Jurealuem, returns to his village and becomes a blacksmith living with Sibylla, his former queen. I like it when you leave everything behind and hit the road with a suitcase, understanding that life is short and you should make the most of it.
At the very end, the sun starts warming you up; eventually, light rays mean something to you. Besides, life reminds you that it is transient and you are not meant to be here permanently; the divine feeling that death is closeby! I like it at the very end, when, with naked eyes, you see the absurdity of every idea, attachment, or relationship that was so dear to you, when the whole life becomes an act of letting go. At the very end, life becomes a stripped-down version of itself, and I find that beautiful.
مدهوشی
👀 در دوره دبیرستان دبیر دینی داشتیم که سیوطی و اینها نخوانده بود. دانشگاه خاصی هم نرفته بود اما مرد خوش طینت و مهربانی بود. خدایش بیامرزد، میگفت «اهل فردوس را مرتبتی است که در آن حق تعالی هفتهای یکبار بر آنان نظر کند و ایشان از مشاهده جمال او مدهوش شوند و تا هفته بعد مدهوش بمانند. باز حضرتش بیاید، بر بههوشآمدگان جلوه کند و دوباره نظر از نو و مدهوشی از نو.»
آن هنگام، این حکایت برایم تباه، مضحک و کمیک بود. چه میشد کرد، جوان بودم و بیتجربه و ملانقطی! از آن نقل فقط تباهی تناوبی نچشیده را میدیدم. نمیدانستم برای اهل زمین هم این اتفاق ممکن است بیفتد. و به چه حلاوتی هم!
در ساغر تو چیست که با جرعهی نخست
اخوان
هشیار و مست را همه مدهوش میکنی …
Would my heart be wrenched someday
✉️
To whom it may matter,
1
How many airports? How many terminals have I ever walked in? How many flights and how many bus lines have I taken? I don’t know. I always need help remembering such things. Who does not? What matters is that every time I’ve been on the road or waiting in dull airport corners, it has always been a moment of reflection for me. Especially whenever I travel overnight or without an internet connection. Every commute from Tehran to Isfahan was a big thing for me back in the day. All my important decisions have been made there. When you are on a bus with no internet connection, passing through a desert with a uniform reddish-yellow landscape, you get trapped with yourself. You gotta tolerate your very self for long hours. And that is when you devise a solution to communicate with the guy you have been trapped with. It is you and you. There is no place to escape to, and you are also a bit sleep-deprived and on a high dose of caffeine, so not in regular conditions. It’s like when you’re drunk but better for decision-making!
2
My brain functions differently at different hours. I can be productive in different things at varying hours of the day. For example, with math, my best performance comes in the morning; with coding, it’s after lunch; and finally, with writing, as I’m typing these words right now, it’s around midnight. My writing always gets better as the dawn is approaching.
3
It’s 05:39 in the morning now, and I’m at gate 29 of Helsinki airport, departing to Munich and later to Abu Dhabi. The best social part of doing science is attending conferences abroad. You get to talk to many people who are usually less eager to speak to others. Again, a trapping situation. Conference participants are trapped together, so they, or at least some of them, try to make the best out of this experience. There’s also one more feature of conferences that I like. To me, they resemble one-night stands! You see some random people, you talk to them, they tell you their unpublished ideas, you go to a bar or a club with them, and sometimes you forget what exactly you said to that Irish guy or the girl from Argentina. You just perform differently, act differently, and most of the time, don’t really expect people you hang out with to remember you in the future. Well, the premise is different, but in practice, there would be a handful of people you may be in contact with out of a hundred or two you meet.
I’m now going to Abu Dhabi to attend a school on computational social science. This time, it feels different to me. Yet, I don’t know why. Either the world has started to feel different after submitting my thesis, or I’m just getting experienced enough so that I can jet around the globe this sober. The school is gonna be a long one, for two weeks. It looks like a serious one. They have asked us to read more than two thick textbooks and get over with programming in Python for social science problems. I have done neither of them. Very busy with finalizing the thesis and later busier with enjoying my post-submission time and New Year’s holidays.
4
I’ve recently met someone who’s made me remember how happiness feels. That’s awesome. Since my grandpa passed away, I could not sleep any night without heavy medication. I’ve also been taking some medication for the depression that exploded after his passing. But since I met her, I’ve been making progress. Not with sleeping, tho. I guess that requires more safety around me. Some nights, I wish I could just unplug my brain and go for a tight sleep.
Where was I? Why am I going on this much of a tangent tonight? I don’t know. Honestly, I don’t care. I don’t even know where I am going to publish this. Shall I even publish it somewhere? Or just leave it be? Maybe I shouldn’t.
5
It has been a freezing week so far. The real-feel temperature has been below minus 20 degrees in Helsinki, which is as cold as perkele. I love snow, and I prefer winter to summer. Actually, I prefer anything to summer. But, to be honest, I’m happy that I’m now going to UAE. I checked the weather, and it’s gonna be above 20 degrees there. Which means 40 degrees of shift is awaiting me. Oh boy! It’s gonna be lovely. The only annoying thing is that apparently, I’m gonna share my room. It’s a fancy four-star hotel tho. But I’m not a man of sharing anymore. The school will be for two weeks. I will most probably visit Abu Dhabi this upcoming weekend. In the next one, I’ll go to Dubai to catch up with Reza after not seeing him in person for over two years.
6
What else!? I have also moved to a new office with new officemates, which I know of. I also like this change. The room looks good to me. I’ve named it the Oliver office because it has an excellent olive-green color scheme, and my four-year-old brain connected it with Oliver! I decorated my new office before my leave, so it pops up as a welcome message when I return. Funnily, some days after I arrive in Helsinki, I’ll be going to Lapland with the hope of hunting some aurora. I’m completely broke now, and this trip would cost me more money. But I’m just going for it in a completely irresponsible way.
My life sucks in general, but I like the way it looks. On the surface, it has a design that I like. It’s cozy for me. In the depth of it, however, it’s disparate and miserable. But I have no control over that. I’m not responsible for everything that has happened. I’m just trying to fix things at any depth that I can. As I’ve shared before, there’s someone out of my reach who’s constantly on my mind, occupying my thoughts every waking moment. I may leave Finland soon. And nothing can keep me here more than her. So, Let’s see.
7
By January’s end, I should have the final responses from most of the postdoct positions I’ve applied for. If I get lucky, I may choose in which country I will spend the rest of my journey in science. I’d like to take a position in Boston and then a fellowship in London. But other options exist, such as a good one at Oxford or the WHO office in Berlin. Around nine places abroad may have me, and some wishful thinking is that I may stay at the same office here and work on contact tracing data.
Moving to a new country means starting from scratch. Not that I don’t like it. I’m a big fan of starting anew every once in a lifetime. But, this time’s gonna be the hardest one, I reckon. And with this beloved one, it will even get more complicated if anything changes in my favor. O’ boy, I’m head over heels for her. I love how she dresses, writes, dances, …! Here I am again, harboring affection for someone who belongs to another. How dramatic is my life, and how much of a loser I am?
8
I’m getting 30. Some days, I dream of celebrating my 30th birthday at a café in Boston, alone, with a muffin and a candle on top. I blow out the candle and smile, a survivor’s smile, and then look at the horizon and say; we’ve got work to do; let’s go!
I need to stop this note right now, right here. I have written down all my thoughts at this very moment. I should get some good sleep on the plane.
Gotta go!
Bye
Abbas
Jan 7th, 2024
Helsinki
بلورها
❄️ روز بهغایت سردی بود. داشتم از مرکز بر میگشتم خانه. به سکوی یخزده نزدیک خانه نزدیک شدم. اشکهای یخزده به توری ورودی اسکله توجهم را جلب کرد. صحنه آشنایی بود. مرا یاد آرایش چشمانت و کاری که با چشمانم کردهاند انداخت. به خانه که رسیدم، نوشتم:
خیال روی ماه تو،
صراحی سیاه دیدگان تو،
به چشم من نمور شد،
یخ زده در سکوت محض
نمه نمه بلور شد…
رویاها
⚖️ در فیزیک رهیافتی برای درک پدیدههای اطرافمان وجود دارد که سعی میکنیم ببینیم یک سیستم در حدهای مختلف چگونه رفتار میکند. آن موقع با در نظر گرفتن شرایط خاصی، میتوانیم حدس بزنیم که در میانه چه رخ میدهد. مثلا به این فکر میکنیم که در زمان بینهایت یا دمای زیاد یا فواصل دور چه اتفاقی میافتد و در زمان، دما و فاصله صفر چه. یک بسط دمای بالا مینویسیم و یک بسط دمای پایین به این امید که لااقل درک خامدستانهای از رفتار سیستم در دماهای میانی پیدا کنیم. خیلی از اوقات هم، دست خالی از این رهیافت برنمیگردیم.
دیرگاهی است بر این باورم که این روش برای سنجش عیار آدمها هم کار میکند. بزرگترین رویای هر کس و پیشپا افتادهترینشان — که واکنش فرد است در لحظه به رخدادهای پیرامونش — به ما میگوید که او تومنی چند صنار با بقیه توفیر میکند. همانطور که در شرایط سخت آدمها نشان میدهند که چند مرده حلاجند. شرایط سخت، کران بالای عملی و رویاهای بزرگ، کران بالای نظری عیار آدمهاست.
مشکل اما مثل همیشه در اندازهگیری بزرگترین رویای هر شخص است. ما بزرگترین رویاهایمان را گاهی در یک عمر آزگار برای کسی بازگو نمیکنیم و کمتر کسی میتواند از سر ضمیر ما آگاه شود. بزرگترین رویاها گاهی چون راز سر به مهر با صاحبانشان به گور میروند. کمند آنهایی که کسی را دارند که بزرگترینروهایشان را برایشان تعریف کنند و کمترند آنهایی که رویاهای بزرگی در سر داشته باشند.
به راستی ما برای چه کسی رویاهای بزرگمان را نقل میکنیم؟
همسوگ
📠 عزیزان همسوگ،
سلام.
مدتها بود که میخواستم چند خطی برای تسلای دلتان بنویسم. اما آنچنان این سوگ جگرم را سوزانده و چشمانم را خونآب کرده که توان نوشتن پیامی به جان نمانده. ز دست گریه کتابت نمیتوانم کرد، که مینویسم و در حال میشود مغسول. تمام آنچه که باید بدانید این است که با تمام وجود دوست داشتم که در کنار شما باشم. این جبر روزگار که طوق دوری بر گردن من نهاده، پس از این حادثه، شرمندگی مرا در برابر شما عزیزان بیشتر کرده. اما بدانید شبی بر من نگذشته که دلتنگی مرا به اعماق چاههای تنگ و تاریک نکشانده باشد. با این وجود، مرا ببخشید که در شرایط سخت، شانهبهشانه همراهتان نبودم. خدا سنگینی این داغ را بر ما تسهیل کند.
مانند غنچهای که بگیرند از او گلاب
ما را گرهگشای دلِ تنگ، گریه بود …
در برابر روح مهربان بابا محمد، امیدوارم سرم بالا باشد. آنچه در این سالها گذشته و از من سر زده، بر مدار خشنودی او بوده. شما میدانید که روح و جسم او را بیشتر از هر کسی در این دنیا دوست داشتم و فقدان او اکنون عضوی از بدن من شده. اگر چه نتوانستم گلهایی به زیبایی آنچه شما تدارک دیدید، برای او ارسال کنم، ولی رساله دکتری خودم را به او تقدیم کردهام. نسخههایی از آن را پس از چاپ، در بهار سال آتی برایتان ارسال میکنم. رساله دکتری، بزرگترین دستاورد علمی من در این سالها بوده و امیدوارم آنچه که از خلوص در آن حاصل شده، هدیهای باشد به آن عزیز سفر کرده.
امیدوارم به زودی ملاقاتتان کنم. دلم برایتان تنگ است. فعلا محبت کنید و پیام تسلیت مرا بپذیرید. امیدوارم اعضای این خانواده هیچگاه از هم جدا نشوند. آنچه که از زیبایی دنیا باقی مانده، یقینا چهره مادر است و محبت بین فرزندان آن خانه. روی ماهتان را میبوسم. لطفی در حقم کنید و به خاطر من، مراقب خودتان باشید.
فَاعْمَلُوا وَأَنْتُمْ فِی نَفَسِ الْبَقَاءِ وَالصُّحُفُ مَنْشُورَهٌ …
به امید دیدار
عباس
۲۳ مهر ۱۴۰۲
هلسینکی، فنلاند
قصه امیر ارسلان، روایتی کوتاه – قسمت اول
🐫 خیلی کم سن و سال بودم که برای اولین بار قصه امیر ارسلان را شنیدم. با اینکه در میان داستانهای عامیانه فارسی شهرت امیر ارسلان به حسین کرد نمیرسد ولی متاع بیارزشی هم در خورجین نقالیهای فارسی نیست. از میان آنچه که به نقیبالممالک نسبت دادهاند، شاید بهترینشان همین امیر ارسلان باشد! داستان از نظر من یک قصه سرگرمکننده همراه با ماجراهای حماسی و عاشقانه است. از جزئیات داستان که بگذریم، خلاصهاش بنا بر تصحیح رزمیپور از نوشته محمد علی نقیبالممالک بر این منوال است:
تاجری مصری به اسم خواجه نعمان به قصد هندوستان راهی دریا میشود. در میانه راه به جزیرهای میرسد بکر با چشمههای گوارا. تاجر در آن جزیره دختری جوان و صاحبجمال را در حال ناله میبیند. جویای احوالش میشود. دختر هم که از همان ابتدا با قد و قامت و بر و رویش دل خواجه را برده، شرح ماوقع میگوید که همسر ملکشاه بوده و در پی حمله فرنگیان به روم، از ترس هتک حرمتش در لباس کنیزان درآمده، اسیر شده و سرانجام در مسیر انتقال اسرا به فرنگ، پس از وقفه در این جزیره مشغول تماشا شده و در نهایت از قافله جا مانده. برای چهل روز چیزی جز میوه درختان آن جزیره نخورده و آرزویی جز مرگ نکرده. تاجر که دختر را لعبتی بیهمتا در شرق و غرب عالم مییابد، او را متقاعد میکند که با او به مصر برود با پیشنهادی بر این مضمون که اگر چه جاه و مقام قبلی را نخواهد داشت ولی در مصر چندان هم بیدولت نخواهد ماند؛ بالاخره از ماندن در جزیره بهتر است.
چند چنان بودی، یکچند چنین باش!
هنگامی که کاروان خواجه به مصر میرسد و علت بازگشتت از تجارت را جویا میشوند، خواجه نعمان میگوید که در میانه راه خبردار شده که سامخان به دستور پطرسشاه فرنگی، ملکشاه رومی را کشته و چون کشتی فرنگیان به روی دریا در حال عبور بوده از ترس مال و جانش به مصر بازگشته. خبر که به حاکم مصر میرسد به این تدبیر میافتد که لشکر آماده کند چرا که اگر فرنگیان توانسته باشند روم را تسخیر کنند ممکن است سر وقت مصر هم بیایند.
در مصر، خواجه نعمان از زن میخواهد که با او ازدواج کند. اما زن میگوید که از ملکشاه باردار است و ممنون میشود اگر خواجه یک ماهی تا وضع حمل صبر کند. خواجه چنین میکند. از زن پسری به دنیا میآید استخوان درشت و خوش سیما با صلابت افراسیاب که از همان ابتدا محبتش در دل خواجه هم میافتد. نعمان که میداند او فر شاهی دارد اسمش را امیر ارسلان میگذارد و بر تربیتش چندان میکوشد که تا دهسالگی امیر ارسلان بر علوم زمانه مجتهد میشود و بر لغت فارسی، عربی و هفت زبان فرنگی مسلط. پسر اما درس و مدرسه را تاب نمیآورد و علاقهای به پیشه پدر نشان نمیدهد و در عوض، مصرانه تقاضای اسب و مشق شمشیر میکند. خواجه که علیرقم میلش میداند که نمیشود شاهزاده را در بند تجارت و دکان درآورد مقدر میکند تا او آموزش کافی ببیند. امیر ارسلان هم در آداب رزم و سوارکاری چنان استعدادی از خود نشان میدهد و چنان ترقی میکند که قبل از هجدهسالگی آوازهی جنگاوریش در تمام مصر و شامات میپیچد. ناگفته نماند که ترکیب اندام ورزیده و جمال مادرزادیش دل دختری را نبود که در آن دیار نبرده باشد.
روزی در بیابانی امیر ارسلان با شیری روبهرو میشود که شکم اسبی را دریده. او بی آنکه سوار اسب را بیابد با شیر درگیر میشود و او را از پای در میآورد. پس از آن سوار را میبیند که از ترس شیر به بالای درخت فرار کرده. سوار که در واقع حاکم مصر بوده نام و نشان او را میپرسد و به او وعده منصبی در حکومت را میدهد و از او میخواهد که از بارگاهنشینان او باشد. فردای آن روز، ارسلان همراه با نعمان بدین منظور به دربار میروند که خبر میرسد یک کشتی از فرنگ به سرپرستی الماسخان با صد نفر همراه در بندرگاه مصر کناره گرفته است. خواجه نعمان که از این خبر آشفته میشود اجازه ترک مجلس میخواهد که حاکم مصر از آنها میخواهد بمانند تا امیر ارسلان مترجم او در گفتوگو با فرنگیان باشد.
الماسخان نامهای از پطرس شاه فرنگی میآورد به این مضمون که فرنگیان هجده سال پیش از این، روم را فتح کردند، ملک شاه را کشتند و حرمش را به اسارت بردند. با این وجود بانوی دربار در خیل کنیزان شناسایی نشده و در جزیرهای که کشتی حامل اسرا توقف داشته از آنان جدا شده. فرنگیان مطلع شدهاند که خواجه نعمان چهل روز بعد، به آن جزیره رسیده، بانوی دربار را خارج کرده، بعدا او را به نکاح خود در آورده در حالی که او آبستن پسری از ملکشاه رومی بوده. پطرسشاه فرنگی درخواست تسلیم نعمان، همسرش و ارسلان را دارد و چنانچه حاکم مصر این گونه نکند قصد آن دارد که به مصر لشکر کشد و مصریان را خانه خراب کند. خواجه نعمان که شاهد این گفتوگو بود رنگ از رخسارش میپرد، در حالی که چهره امیر ارسلان از شنیدن چنین اخباری پر از خون شده بود. حاکم مصر که از چنین ادعایی تعجب کرده، به وزیرش اشاره میکند که نامه چه میگوید و وزیر پاسخ میدهد که ادعای آنها چنین است و تقاضایشان چنان. حاکم مصر از نعمان میپرسد آیا همسر تو بانوی ملکشاه است و ارسلان پسر او است؟ که نعمان این ادعا را تکذیب میکند که زن زر خرید او بوده و پسر هم از خود اوست. حاکم مصر هم به الماسخان میگوید آن چه به سمع شما رسیده نادرست بوده و در شهر مصر چنان کسانی نباشند.
پیام حاکم مصر را که ارسلان برای الماسخان ترجمه میکند، او لبخندی میزند و میگوید پس ما همین ارسلان پسر نعمان را میخواهیم. یا زنده تحویلش دهید یا سرش را همراه با نعمان و همسرش بدهید که من نزد شاه فرنگ ببرم. ارسلان در جواب میگوید اویی که طلب میکنی من هستم و تو نگاه چپ هم به من نمیتوانی بکنی. اصلا از کجا میدانی که من پسر ملک شاهم؟! که الماسخان میگوید احوال تو و مادرت از بدو تولدت موبهمو به ما رسیده و تصویری هم از تو داریم. سپس الماسخان تصویر را که به همراه داشته به حاکم مصر نشان میدهد. حاکم مصر هم که از مواجهه با این تصویر شگفت زده شده از نعمان میخواهد که راست ماجرا را بگوید. خواجه هم داستان واقعی را تعریف میکند و با برآشفتگی ارسلان همراه میشود.
حاکم مصر از وزیر این مشورت را میگیرد که به صلاح کشور است که این سه نفر را تحویل فرنگیان دهد چرا که امنیت مملکت و جان رعیت بیشتر از جان این سه نفر میارزد. حاکم هم رای وزیر را به نعمان میگوید و از او میپرسد که نظرش چیست. خواجه هم میگوید اگر غیرت شما اجازه میدهد که نامسلمانان ما سه نفر را بیگناه در فرنگ گردن بزنند، رای، رای شماست. حاکم مصر هم پس از کمی تامل، از وزیر میپرسد تکلیف چیست؟ وزیر پیشنهاد میدهد نعمان و ارسلان را تحویل دهند ولی بانو در مصر بماند که الماسخان جواب میدهد که همه راه را برای بانو به مصر آمده و در صورت عدم تسلیم او قصد دارد با آن صد نفر همراهش شهر را ویران کند و ارسلان، نعمان و همسرش را به خفت و خاری به فرنگ ببرد.
ارسلان که در میانه این گفتوگوهای پرتنش میبیند اسم مادرش پیدرپی میآید و این حرامزاده هم این گونه گستاخانه صحبت میکند، خون جلوی چشمانش را میگیرد و به الماسخان میگوید تو سگ که هستی که دست مرا ببندی و مادرم را به اسیری ببری!؟ نزاع بالا میگیرد و در این میان، بدون آنکه دیگر از مشاجره ارسلان و الماسخان چیزی برای حاکم مصر ترجمه شود، آن دو شروع به رجز خوانی برای یکدیگر میکنند تا آنکه الماسخان شمشیر از نیام بیرون میکشد و به طرف ارسلان هجوم میآورد. ارسلان اما تا لحظه رسیدنش هیچ واکنشی نشان نمیدهد اما همین که شمشیر نزدیک سرش میشود، امیر گیتیستان، ملک ارسلان نامدار برمیخیزد، دست الماسخان را میگیرد، شمشیر را از دستش بیرون میکشد و تا قبل از این که اهل دربار بگویند چه میکنی با یک ضربه او را به دو نیم تقسیم میکند. همین که نعش دوپاره الماسخان بر زمین میافتد، خبر کشتن ایلچی (الماسخان) به اوباش شهر مصر میرسد و آنها هم بیمعطلی به همراهان او حمله میکنند جوری که از آن صد تن یک نفر به هزار مشقت میتواند فرار کند. …
در تقابل با درد یا کلام دیگری
«ما را در غم خود شریک بدانید.» این را پدری گفت که پسرش پیش از این به صاحب عزا گفته بود «خدا به شما صبر دهد. من میدانم از دست دادن پدر چقدر سخت است.» اگر از این بگذریم که رسم فتوت ایجاب میکرد که پسر برای عرض تسلیت دوشادوش پدرش نزد تازه یتیم شده نرود، چگونه در باورمان میگنجد آن که با پدرش به مجلس ختم رفته میداند که از دست دادن پدر چه حسی دارد؟ این چه بازی ناجوانمردانهای است که ما بیان به درک دردهایی میکنیم که هیچگاه تجربهاشان نکردهایم؟ ما از کجا میدانیم مصیبتی که بر ما وارد نشده چه حسی دارد یا اینکه قرار است تا کجای استخوانمان را بسوزاند؟ آن که به سوگ عزیزی ننشسته چه میفهمد از سوختن جگر از پی حادثه؟
به ناز خفته چه داند که دردمندِ فراق
سعدی
به شب چه میگذراند علیالخصوص غریب
ما چهطور روزها یا احوالی را درک میکنیم که زندگیشان نکردهایم؟! کسی تعریف میکرد که روزی ویتگنشتاین به عیادت دوستی میرود، جویای احوالش میشود و شخص میگوید «حال سگی را دارم که ماشینی از رویش رد شده باشد.» ویتگنشتاین هم بدون تعارف به او میگوید مرد «تو نمیدانی سگی که ماشین از رویش رد شده باشد، چه روزگاری دارد!» و این حکایت همه گفت و شنوهای ماست. هر کدام ما از زندگی به نحوی تجربههایی کسب کردهایم که به فراخور آنها هر واژه را به معنایی و مفهومی نظیر میکنیم. در خیابان خوابیدن برای کسی که درد بیخانمانی را کشیده یک مفهوم، برای آن که در یک شب سرد زمستانی فرد بیخانمانی از او طلب غذا کرده یک مفهوم و برای آن که تنها در یک فیلم سینمایی چنین پدیدهای را دیده مفهوم دیگری دارد. درک ما از واژهها از فرهنگهای لغت نمیآید. حس ما از شهرهایی که در آنها زیستهایم از توضیحات آنها در ویکیپدیا نشات نمیگیرد. ما برای هر واژه، یک معنی، ادراک و حس شخصی داریم و در گفتوگوهایمان به این گمانیم که متوجهیم که از چه حرف میزنیم. در واقعیت اما ما همواره دچار سوتفاهم هستیم؛ در هر مکالمه، گوینده میکوشد برای آنچه که منظور دارد عباراتی بیابد تا بیان کند، همانطور که شنونده میکوشد آن چه که به گوشش رسیده را به تجربه زیسته خودش نظیر کند تا معنا را دریابد. در هر گفتوگو، منویات قلبی گوینده نه لزوما در مرحله بیان که در دریافت جور دیگری تحویل گرفته میشود. شنونده همیشه مطابق تصویر و تجربه خودش از دنیای بیرون آنچه که به گوشش رسیده را ادراک میکند. همانطور که زمین، بخشی از قامت یک درخت را به عنوان سایه میپذیرد. به همین خاطر در هر گفتوگو تنها بخشی از منظور ما منتقل میشود و در مورد پیام تسلیت آن پسر، هیچش!
حکایت گفتن و جور دیگر شنیدن، حرف تازهای نیست. گریبانگیر همه احوال و دوران بشر است. در دوره لیسانس دوستی داشتم که در مجاب کردن اداره آموزش دانشکده برای گرفتن نمره قبولی در درس مکانیک کوانتومی نقل قولی از فاینمن میآورد که هیچ انسان سالمی مکانیک کوانتومی را نمیفهمد. با این که هم ما، هم اداره آموزش و هم خودش میدانست که منظور فاینمن از نفهمیدن مکانیک کوانتومی چیز دیگری است ولی او پایمردانه میخواست آنچه که فاینمن از نفهمیدن گفته با آنچه که او از نفهمیدن کسب کرده یکسان تلقی شود و سرانجام اداره آموزش هم به همین تفسیر برسد. بالاخره از انصاف به دور بود که فاینمن با نفهمیدنش استاد فیزیک شود و این بنده خدا با نفهمیدنش مشروط. طنز و تلخی این ماجرا را که کنار بگذاریم، میبینیم این گفتوگو بارها در تاریخ تکرار شده. مثال معروفش هم به وقتی برمیگردد که دیراک در کمبریج مشغول تدریس بوده و هنگامی که دانشجویی در بیان ناتوانیش از درک معادلهای در گوشه راست تخته اظهار میکند که «استاد ولی من این معادله را نمیفهمم»، دیراک سری به نشانه تاکید تکان میدهد و بیمعطلی درسش را ادامه میدهد. دانشجو که ابهامش برطرف نشده و از نفهمیدنش حس بدی دارد، دوباره دست میگیرد و میگوید «من متوجه این معادله نمیشوم»، دیراک هم در جواب با حیرت خاصی بیان میکند که او اظهارات آن دانشجو را صرفاً به عنوان اعترافی به واقعیت تفسیر کرده، نه یک درخواست برای توضیح بیشتر یا دعوت به بحث پیرامون ریاضیات آن معادله. این گونه است که وقتی دیراک میگوید چیزی را نمیفهمد تفاوت دارد با وقتی که من میگویم نمیفهمم. درست همانطور که وقتی من چیزی را دوست ندارم، این دوست نداشتن با دوست نداشتن فرد دیگری متفاوت است، نه تنها در دلیل، که در شدت و اصالت. این تفاوتها جالبتر هم میشوند وقتی که آدمی به زبانی روی آورد که کمتر از زبان مادریاش بر آن تسلط دارد. چرا که هر فرهنگ، گستره متفاوتی از واژگان را به صورت عمومی در اختیار صاحبان آن زبان قرار میدهد. شاید شنیده باشید که عرب برای شتر نر یک نام دارد و برای ماده آن نام دیگری، در ماه چهارم حاملگیاش به آن یک چیز میگوید و وقتی که ضعیف یا قوی است چیز دیگری. همینطور برای سفید و غیره ذلک آن. جوری که یادگیری نامهای یک شتر برای ساکنین کشورهای اسکاندیناوی که هیچ، برای عمده ایرانیان هم دشوار به نظر میرسد.
حرفهای متّصل از هم
✉️ تصدقتان، پرسیده بودید که دیگر چرا نمینویسم؟! گلهی به جایی است. سرم خیلی شلوغ است و عنان زندگی خیلی وقت است که از دستم در رفته. انگار گیر و گرفتهای دنیا برای ما تمامی ندارد. اما اگر بگویم فرصت نوشتن را نداشتهام، دروغ گفتهام. حتما میشد جای همهی زل زدنهای به در و دیوار صفحهای یا لااقل چند خطی نوشت. راستش دستم به قلم نمیرود! تلاشهایم برای نوشتن، مشت بر سندان شده. نه به جایی میرسند و نه دردی از دلم بر میدارند. گفته بودید زندگی یومیه چه طور سپری میشود؟! قربان سرتان، کاش میشد میگفتم ملالی نیست جز دوری شما! اما هر چه هست ملال است و بیچارگی. مدتهاست کارم این شده که وقتی به خانه بر میگردم از درد به خود بپیچم و آخر سر آنقدر این دنده و آن دنده بیفتم تا بالاخره شب تمام شود. صبحها هم با یک لبخند به پهنای صورت سر کار میروم و این تمرین را مکررا برای باقی ایام ماه تکرار میکنم. دروغتان نگویم هر از گاهی فرصت میشود و کنفرانسی چیزی میروم و کمی تنوع را تجربه میکنم. در کنفرانسها تا کنون مسلط به امور و متبحر ظاهر شدهام. اما گاهی احساس میکنم درست مانند خلبان فیلم پرواز ۲۰۱۲ بدون اسنیف و پیاله قادر به رفتن از تخت تا آشپزخانه نیستم.
نمیخواستم خاطرتان را مکدر کنم ولی خلاصه ماجرا این گونه است. روزگار با ما این کار را کرد که هر کداممان در یک نقطه از دنیا در گوشهای بنشینیم و در انفرادیمان تنهایی غمگین باشیم. خودتان هم که میدانید، غمها که کهنه میشوند بر روح آدمی جا خوش میکنند و رفتهرفته فرصت هر شادی جدیدی را از ما میگیرند. گاهی فکر میکنم روزی نبوده که در دلتنگی خرجش نکرده باشم. از وقتی میدانستهام حسی با این کیفیت وجود دارد، دچارش هستم. عزیزجان، حال جسمانیام خوب است. نتایج آزمایشها بعد از سالها، نرمال شدهاند. اما اگر بخواهم از چیز دیگری آگاهتان کنم، باید بگویم که به فکر رفتن به کشور دیگری هستم. اینجا کسی منتظرم نیست و مثل همیشه هیچکس نتوانست حریف تنهاییم شود. از آدمهای اطرافم خسته شدهام. راستش کلا امیدم به آدمها را از دست دادهام. خلاصه مثل همیشه راه حل ساده (و بزدلانه)، یعنی چمدان را انتخاب کردهام. مقصدم هنوز مشخص نیست، ولی اگر همه چیز قطعی شد برایتان خواهم نوشت. تا آن موقع لطفی در حقم کنید و مراقب خودتان باشید. به همه سلام برسانید و بگویید این پسر کبکش خروس میخواند و در اسکاندیناوی کیفش کوکِ کوک است. آنچه از آن نیزارهای آبگیر ژرف گفتم را هم فراموش کنید!
دوستدارتان
لوسترین فرد خانواده